Бу сыл олунньу 3 күнүттэн – кулун тутар 30-гар диэри биһиги түмэлбитигэр "Олоҥхо оһуордаах олбоҕун бэлэхтэрэ" диэн сүрдээх баай ис хоһоонноох быыстапка туруоруллан ааста. Быыстапкаҕа X-с республикатааҕы Олоҥхо ыһыаҕыгар кыттыыны ылбыт күндү ыалдьыттарбыт бэлэх ууммут маллара көһүннүлэр.

Ол курдук 2016 c. бэс ыйын 29 күнүгэр Польшаттан - Вацлав Леопольдович Серошевскай хос сиэнэ - Серошевская Панна Сюзанна, Ролевич Ян (Сюзанна Серошевская кэргэнэ), Копэстыньска Паулина, Великобританияттан - Ахмеджанов Марат Исмаилович (издатель), Элеонора Пирс (этнограф), Аргунова-ЛОУ Татьяна түмэлбитигэр ыалдьыттаан кэлэн барбыттара. Олус истиҥ көрсүһүү буолбута. Сюзанна Серошевская бэйэтин үлэтин, олоҕун туһунан сырдаппыта. Варшава к. түмэлигэр хранителинэн үлэлиир. Ону тэҥэ кини худуоһунньук, реставратор. Бэйэтэ суруйбут үс тылынан эҕэрдэ суруктаах этэ (польскай, нуучча, саха). Ол суруктан:

«Мин кэргэмминээн Саха сирин олохтоохторун ис сүрэхпититтэн эҕэрдэлиибит! Эһиги, бу сайын кэлбитинэн ыытыллар бырааһынньыккытыгар Саха сиригэр биһигини ыҥырбыккытыгар муҥура суох махтанабыт! Мин эһиэхэ Польшаҕа уонна Варашава куоракка Вацлав чугас аймахтарын аатыттан истиҥ эҕэрдэ аҕаллым: сиэниттэн, үс хос сиэниттэн уонна сэттэ хос, хос сиэннэриттэн! Эһиги көмөҕүтүнэн мин баҕа санаам туолла – мин хос эһэм Вацлав Серошевскай өр сылларга олорбут сиригэр кэлэн турабын. Саха сиригэр сылдьар кэммитигэр элбэҕи көрүөхпүн уонна кини олоро сылдьыбыт сирдэрин кытта билсиэхпин баҕарабын. Кини олоҕор уонна биһиги дьиэ кэргэн бүттүүн дьылҕабытыгар Саха сиригэр олорбут кэмнэрэ улахан дьайыыны оҥорбуттара. Эһиэхэ тус бэйэҕитигэр уонна Саха сирин хас биирдии олохтооҕор туох баар үчүгэйи баҕарабын! Бэйэҕит кыра уонна улахан ыра санааларгытын уонна былааннаргытын ситиһиҥ, ол туһугар үлэлээҥ-хамнааҥ, ол барыта эһиги хас биирдиигит уонна республика уопсай сайдыытын туһугар ананнын!

Эһиэхэ тапталы кытта Сюзанна Серошевская».

Хос эһэтэ Вацлав Серошевскай ыраах, хоту дойду сиригэр – Дьааҥы к. сыылкаҕа ыытыллыбыта. Манна кини үс сыл (1880-1883) олорбута, сахалар олохторун-дьаһахтарын үөрэтэн, сүҥкэн кылааты киллэрбитэ. Сюзанна Серошевская түмэл архивыттан Мария Серошевская (ийэтэ Анна Слепцова, олохтоох саха дьахтара) аҕатын кытта суруйсубут суруктарын (Күннэй Такаясова – научнай үлэһит матырыйаалларыттан), Анджей Серошевскай (Вацлав Серошевскай сиэнэ) суруктарын чинчийбитэ.

Копэстыньска Паулина Европаҕа биллэр акварелист. Кини Италия акварелистарын Ассоциациятын чилиэнэ. Польша акварелистарын Сойууһун састаабыгар киирэр, хас эмит аан дойдутааҕы аатырбыт быыстапкалар кыттыылаҕа. Уон сааһыттан Москва к. художественнай оскуолаҕа, Третьяковскай галереяҕа үөрэммитэ, кэлин И.Суриков аатынан Москубатааҕы суударыстыбаннай академическай художественнай институту бүтэрбитэ.

Ыһыах күннэригэр Олоҥхо киинигэр, балаҕаммытыгар олоҥхоһуттары кытта көрсүһүү буолан ааспыта. Сахабыт сирин ытыктабыллаах олоҥхоһуттарын, оҕолорун толорууларын сөҕө-махтайа иһиттибит.

Саха сирин тимир уустарын Ассоциациятын чилиэннэриттэн ыһыах кэмигэр оҥорбут малларын үөрэн-көтөн бэлэх туттубут. Манна аҥардас идэлээхтэр эрэ маллара буолбакка, ону таһынан бэйэлэрин үлэлэрин дьоҥҥо-норуокка көрдөрө, опыттарын тарҕатар дьон баар буолбуттара олус кэрэхсэбиллээх. Ол курдук тимиртэн уһаарыллыбыт оҥоһуктарга киһи эрэ дуоһуйа көрөр ураты маллара бааллара сөхтөрөр. Васильев Леонид Степанович, тимир ууһа (Таатта) батыйаны бэлэх уунна. Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Чөркөөх историко-этнографическай түмэлин фондаларыттан былыргы батыйаны үтүгүннэрэн оҥорбут. Дамасскай ыстаал, мас, иҥиир сап. Устата - 87,7 см. Батыйа - бултуурга, мас кэрдэргэ туттуллар тэрил буолар.

Тимир уустар үлэлэрэ.

• Багынанов Прокопий (Таатта). Биир тыллаах хомус. Ыстаалы таптайыы.
• Баишев Елисей Андреевич (Мэҥэ-Хаҥалас), Лыткин Василий Иосипович (Бүлүү). Муус көйөр.
• Вырдылин Эдуард Гаврильевич – Бырдыка Уус (Таатта). Кыһыах.
• Татаринов Иннокентий Хрисанфович (Таатта). Тимири таптайыы. Боккуоба, роза сибэкки, ыһыы (зубило для подковы).
• Тарабукин Эдуард Эдуардович (Таатта). Терентьев Александр Зиновьевич - Айгын Уус (Амма). Биир тыллаах хомус.
• Васильев Леонид Степанович (Таатта), Готовцев Роман Ильич - Дархан, Мындыр уус (Уус-Алдан), Комиссаров Феликс Эдмундович (Томпо), Максимов Николай (Үөһээ Бүлүү), Петров Сергей Соломонович (Хаҥалас), Петров Кирилл Валерьевич (Сунтаар), Яковлев Владимир Иннокентьевич (Кэбээйи) үлэлэрэ бааллар.

Саха омук түҥ былыргыттан туттан кэлбит баар-суох тэрилинэн быһах буолар. Бэл уол оҕоҕо анаан уһанарга быһычча оҥорторон биэрэллэрэ.

Саха быһахтара (тимир, кыыннара, уга суох).

Баишев Елисей Андреевич үлэлэрэ (Мэҥэ-Хаҥалас) - саха быһаҕын тимирэ (хаҥас илиитинэн туттар киһиэхэ аналлаах).

Говоров Леонид Прокопьевич (Нам) - быһычча.

Данилов Яков – Хатан Уус (Таатта) - охсуу үөстээх

Борисов Устин Николаевич (Мэҥэ-Хаҥалас) - охсуу үөстээх

Баишев Михаил Александрович (Таатта) - классическай үөстээх,

Лебедев Игорь (Мэҥэ-Хаҥалас), Лыткин Василий Иосипович (Бүлүү) - охсуу үөстээх

Петров Спартак Николаевич (Сунтаар) - классическай үөстээх

Петров Роман Христофорович (Нам), Попов Василий Степанович – Бааха Уус (Чурапчы) - охсуу үөстээхтэр

Терентьев Александр Зиновьевич - Айгын Уус (Амма) - охсуу үөстээх

Татаринов Иннокентий Хрисанфович (Таатта) - охсуу үөстээх

Кинилэр бары Саха сирэ уустарын түмсүүтүгэр киирэллэр. Акимов Николай Иннокентьевич дириэктэринэн үлэлиир. Маннык сүҥкэннээх уран үлэлэр күннэтэ аайы дьоҥҥо-сэргэҕэ таһаарыллан, сырдатыллан иһэллэрэ кэлэр көлүөнэ ыччакка эрэ буолбакка, бүгүҥҥү күҥҥэ дьон-киһи биһирэбилин ылан, сөптөөхтүк сыаналанан иһэллэригэр төһүү күүс буолаллар. Бу аҥардас талааннаах тарбахтааҕы сырдатыы буолбакка, манна өбүгэбит ис тыына, култуурата, олорон кэлбит олоҕун историята кытта түмүллэн сырыттаҕа, ол эбэтэр омукпут духуобунай баайа барыта бу уустар тарбахтарыгар, үлэлэригэр ырылыччы көстө сылдьаллар. Киһи киһиттэн көрөн үөрэнэр дииллэринии, маннык быыстапкалар саҥаны-сонуну ылынарга, туох эрэ уратыны айарга кыах биэрэллэр дии саныыбын.

Сүрдээх кэрэхсэбиллээх маллары күндү ыалдьыттар бэлэх ууммуттара. Манна бааллар: чорооннор (мас, керамика), нэһилиэк, улуус историятын билиһиннэрэр кинигэлэр, бэлиэ өйдөбүнньүктэр, альбомнар, кыыллар чуучулалара, хартыыналар. Үөһээ-Дьааҥы муниципальнай тэриллии, култуура салалталарыгар, дойдубут бар дьонугар ис дууһабытыттан иэйэн-куойан туран махтанабыт. Түмэлбит фондата Дьааҥы фольклоругар аналлаах кинигэлэринэн, аудиозаписьтарынан байытылынна.

Ытык-мааны Дьааҥыбытыгар тэриллибит Олоҥхо ыһыаҕар ыҥырыылаах ыалдьыт буолан кэлбит тимир уустара Дьааҥыбыт дьонугар-сэргэтигэр үтүө өйдөбүллэри хаалларан, бэйэлэрин оҥоһуктарын "Тымныы чыпчаала" түмэлигэр бэлэхтээн барбыттара биһиэхэ олус сылаас өйдөбүлү хаалларда.

Лаптева Наталья. "Тымныы чыпчаала" түмэлин научнай үлэһитэ

Муус устар 3 к. 2017 с. Дьааҥы к.